Inzicht

Het zwevende schaakbord landt en even later vliegt het uit zichzelf weer weg.

Los de clisis op: schrijf de clisisvorm op zonder +-teken

[fill]

… [hief het][hief dat]

[/fill]

[previous][next]

[symple_toggle title=”Clisis bij pronomina”]

In het onderdeel Clisis I is besproken dat in het Middelnederlands veel woorden aan elkaar gekoppeld en aan elkaar geschreven worden. Dit noemen we clisis. Bij clisis zijn heel vaak pronomina betrokken, omdat dat korte woordjes zijn. Vaak worden zelfs meerdere pronomina in één clisis opgenomen. Dan vindt doorgaans ook assimilatie of reductie plaats. Clisis kan heel verraderlijk zijn, wanneer de enclitische vorm helemaal is opgenomen in het voorafgaande woord, zoals in de vorm wi draghen -> wi draghen en (hem). Voorbeelden zijn te vinden in Mooijaart & van der Wal. Zie hiervoor M&W p. 30-31 en p. 46.

Voorbeelden van clisis in combinatie met pronomina:

• dattu -> dat du
• hi leidene -> hi leide ene (en, ne, ene = ene = hem)
• hi sagene -> hi sag ene (hem)
• kindine -> kinde hi ene (hem)
• entie -> ende die
• waest -> was dat
• waert -> ware dat
• tien tiden -> te dien tiden

Speciale, vaak voorkomende gevallen zijn:

• in -> voorzetsel in of ic en
• alsi -> alse hi of alse si
• hoordi -> hoorde hi; hoort ghi (hoort u); hoordet ghi (hoorde u)

In zo’n geval moet de context uitwijzen welke oplossing de juiste is.

Let op: De woorden die in een clisis zijn opgenomen, worden gevormd naar de regels van de flexie. Zij krijgen dus hun vorm naar aanleiding van hun functie in de zin. Voorbeelden:

• Oest totter wilder Denouwe                       (datief)
• Ende west totter wilder see                        (datief)

(Naar het oosten tot aan de wilde Donau en naar het westen tot aan de wilde zee)

• int covent -> in dat covent
• metten hande -> met den hande (enkelvoud!)

[/symple_toggle]

[symple_toggle title=”M&W 30c-31a; 46″]

Wat het Middelnederlands soms lastig leesbaar maakt, is het verschijnsel clisis. Dit betekent dat woorden die tijdens het spreken één geheel vormen, ook aan elkaar worden geschreven. Dat gebeurt bij zwak beklemtoonde woorden, die bij het spreken één geheel vormen met een beklemtoond woord. Wanneer dat in de spelling van het huidige Nederlands zou gebeuren, zou de zin ik heb hem op het Rapenburg gezien ongeveer gespeld worden als khepem opt Rapenburgezien. Hier zien we proclisis, dat is clisis aan het begin van een woord (khep), en enclisis, dat is clisis aan het eind van een woord (hepem; opt). Hieronder volgt een reeks voorbeelden. Dikwijls treedt hierbij reductie en/of assimilatie op.

Clisis kan heel verraderlijk zijn, als de enclitische vorm geheel is opgegaan in het voorafgaande woord en dus onzichtbaar is geworden. Bijvoorbeeld:

Soms zijn clitische vormen voor meerdere interpretaties vatbaar, zoals:

Clisis bij persoonlijk voornaamwoorden in de 3^e persoon

De persoonlijk voornaamwoorden van de 3^de persoon hebben steeds naast de volle beklemtoonde vormen ook een of zelfs meerdere enclitische vormen, zoals bovenstaande paradigmata laten zien. Enkele voorbeelden van het gebruik van de clitische vormen zijn te vinden in de volgende passages:

Let ook op de verraderlijke enclise bij in (in = ic en) in (19):

[/symple_toggle]